کنجاله سویا در فرآیند استحصال روغن از دانه سویا، به دست می آید و منبعی سرشار از پروتئین است. پروتئین با کیفیت موجود در کنجاله سویا، خوراک مورد نیاز برای تولید محصولات با کیفیت دام و طیور را تأمين می کند. در سطح دنیا، کنجاله سویا 69 درصد منابع پروتئینی مورد نیاز دام و طیور را تأمين می کند و پس از آن کنجاله کانولا: 13 درصد، کنجاله پنبه دانه: 6 درصد وکنجاله آفتابگردان: 5 درصد قرار دارند. با این حال در آمریکا این نسبت به 92 درصد می رسد. به طور متوسط 48 درصد کنجاله سویا در جهان به مصرف خوراک مرغ، 26 درصد به خوراک سایر پرندگان، 21 درصد به مصرف خوراک دام و 3 درصد هم به عنوان خوراک ماهی مصرف می شود. کنجاله سویا منبع اصلی و ترجیحی پروتئین برای تمام انواع طیور است. دلیل آن میزان و کیفیت پروتئین و اسیدهای آمینه در این ماده اولیه می باشد. بطوریکه کنجاله سویا از تعادل مناسب همه اسیدهای آمینه ضروری به جز متیونین برخوردار است. سایر منابع پروتئین گیاهی که می توانند جایگزین کنجاله سویا شود (مواد اولیه ای همچون کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان، کنجاله کلزا) از تعادل مناسب اسیدهای آمینه ضروری برخوردار نیستند و همچنین مواد ضدمغذی موجود در این مواد اولیه ممکن است استفاده از این منابع پروتئینی جایگزین را محدود سازد. به همین جهت محدودیت هایی در مصرف این مواد اولیه وجود دارد. با این وجود استفاده از مواد اولیه مذکور به عنوان جایگزین کنجاله سویا در همه جای دنیا رایج است. مخصوصاً در شرایطی که دسترسی به کنجاله سویا محدود است و یا مواد اولیه جایگزین کنجاله سویا از نظر اقتصادی می تواند محاسنی برای پرورش دهنده به همراه داشته باشد.
در مورد مواد اولیه جایگزین کنجاله سویا که در کشور ما در دسترس می باشد می توان به کنجاله کلزا، کنجاله آفتابگردان، پودر ضایعات کشتارگاهی طیور و غیره اشاره کرد. حداکثر مقدار توصیه شده جهت استفاده از بعضی منابع جایگزین کنجاله سویا در جدول 1 نشان داده شده است
جدول 1
| ماده اولیه | حداکثر مقدار استفاده (%) در جیره مرغ تخم گذار |
| کنجاله کلزا | 10 |
| کلزا کیک Rapeseed cake)) | 5 |
| کنجاله آفتابگردان | 10 |
| پودر ضایعات کشتارگاه طیور | 10 |
| کنجاله کنجد | 10 |
| کنجاله کتان | 10 |
با توجه به محدودیت های ذکر شده دراین جدول، حداقل 3 تا 4 منبع پروتئین جایگزین برای حذف کنجاله سویا در جیره ها مورد نیاز است. با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله سعی شده است به نتایج حاصل از جایگزینی کنجاله سویا با مواد اولیه دیگر بپردازیم. در ادامه به نتایج تحقیقی ارزشمند که در وب سایت شرکت لوهمن منتشر شده است خواهیم پرداخت. در آزمایش مذکور جایگزینی بخش از کنجاله سویا و یا تمام کنجاله سویا در جیره های مرغ تخمگذار با منابع پروتئین جایگزین مثل کنجاله کلزا و کنجاله آفتابگردان مورد بررسی قرار گرفته است. 1320 مرغ تخم گذار شامل: 600 مرغ تخم گذار ال اس ال سفید 720 مرغ تخمگذار ال اس ال قهوه ای در آزمایش مذکور مورد بررسی قرار گرفت. آنالیز انواع جیره های مورد استفاده در این آزمایش در جدول شماره 2 مشاهده می شود.
جدول 2
| ماده مغذی | مرحله اختصاصی | مرحله 1 | مرحله 2 | مرحله 3 |
| سن (هفته) | 21-28 | 29-48 | 49-64 | 65-72 |
| ME (MJ) | 11/6 | 11/4 | 11/4 | 11/2 |
| پرووتئین خام (%) | 17/5 | 17 | 16/5 | 16 |
| لیزین (%) | 0/86 | 0/83 | 0/78 | 0/72 |
| متیونین (%) | 0/44 | 0/42 | 0/38 | 0/35 |
| کلسیم (%) | 3/7 | 3/7 | 3/9 | 4/1 |
| سدیم (%) | 0/18 | 0/18 | 0/18 | 0/18 |
سه نوع جیره مختلف در مقایسه با جیره شاهد در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفت. در یکی از تیمارها بخشی از کنجاله سویا با کنجاله آفتابگردان، و کنجاله کلزا و کلزا کیک جایگزین گردید (تیمار 1). در تیمار 2 و 3 تمام سهم کنجاله سویا در جیره با منابع پروتئین دیگر جایگزین شد. اطلاعات مربوط به جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین دیگر در جدول شماره 3 قابل مشاهده است.
جدول 3
| ماده اولیه | کنترل | تیمار 1 | تیمار 2 | تیمار 3 |
| مقدار جایگزینی (%) | 15/7 | 52/6 | 100 | 100 |
| کنجاله سویا (با پروتئین بالا) | 16 | 9 | 0 | 0 |
| DDGS | 8 | 8 | 1/6 | 4/4 |
| کنجاله کلزا | 0 | 4 | 4 | 10 |
| کلزا کیک | 0 | 4 | 4 | 6 |
| کنجاله آفتابگردان | 0 | 5 | 16 | 8 |
| گلوتن ذرت | 0 | 0 | 2/7 | 0 |
این آزمایش از 19 تا 72 هفتگی مرغهای تخمگذار قهوه ای و سفید مورد انجام شد. در این آزمایش تمامی تیمارها از نظر میزان انرژی، مواد معدنی، ازت و غیره کاملاً مشابه بودند.
تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین دیگر بر عملکرد مرغهای تخم گذار در جداول 4 و 5 قابل مشاهده است. در مقایسه مرغهای تخم گذار قهوه ای و سفید، مرغهای سفید با وجود درصد تلفات بالاتر، درصد تولید بالاتری داشتند. در بین تیمارها، جایگزینی کنجاله سویا با منابع دیگر تفاوت معنی داری در درصد تولید، ضریب تبدیل خوراک، و تلفات ایجاد نکرد. ولی مصرف خوراک در جیرههای با منابع پروتئین جایگزین به طور معنی داری پایین تر بود. وزن تخم مرغ، در گروه هایی که کنجاله سویا با منابع دیگر جایگزین شده بود به طور معنیداری کمتر بود.
سلامت پوست و پاها بین تیمارها تفاوت معنی داری نشان نداد. با این وجود کیفیت پر ها در مرغ های تخم گذار گروه کنترل شرایط مناسب تری داشت (در این مقاله جداول کیفیت پوست و پرها نشان داده نشده است و فقط نتیجه کلی ذکر می شود).
جدول 4: تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین جایگزین بر عملکرد مرغ تخمگذار قهوه ای
| پارامتر | کنترل | تیمار 1 | تیمار 2 | تیمار 3 | sign. |
| عملکرد | |||||
| درصد تولید تخم مرغ | 78/6 | 81/4 | 81/1 | 82/5 | ns |
| مصرف خوراک (گرم در روز) | 125/4 | 121/5 | 123/3 | 120 | * |
| ضریب تبدیل خوراک | 2/373 | 2/325 | 2/353 | 2/311 | ns |
| درصد تلفات | 9/3 | 4 | 3/3 | 2/8 | ns |
| کیفیت تخم مرغ | |||||
| وزن تخم مرغ (گرم) | 64/6 | 63/6 | 63/3 | 62/1 | ** |
| تخم مرغ های کثیف (%) | 1/9 | 1 | 2/3 | 0/7 | * |
| تخم مرغ شکسته (%) | 2/2 | 2/4 | 2/1 | 2/1 | ns |
جدول 5: تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین جایگزین بر عملکرد مرغ تخمگذار سفید
| پارامتر | کنترل | تیمار 1 | تیمار 2 | تیمار 3 | sign. |
| عملکرد | |||||
| درصد تولید تخم مرغ | 88/2 | 89/9 | 87/7 | 88/5 | ns |
| مصرف خوراک (گرم در روز) | 126/1 | 124/7 | 124/7 | 125/1 | ns |
| ضریب تبدیل خوراک | 2/173 | 2/148 | 2/2 | 2/202 | ns |
| درصد تلفات | 8/9 | 5/6 | 9/3 | 5/3 | ns |
| کیفیت تخم مرغ | |||||
| وزن تخم مرغ (گرم) | 63/9 | 63/2 | 3/62 | 62 | ** |
| تخم مرغ های کثیف (%) | 0/6 | 0/7 | 4/2 | 0/7 | * |
| تخم مرغ شکسته (%) | 1/1 | 1/1 | 7/0 | 1/1 | ns |
همانطور که در جداول فوق مشاهده می شود میتوان کنجاله سویا در جیره های مرغ تخمگذار را با منابع پروتئین دیگر بدون اینکه تغییر عملکرد چندانی رخ دهد، جایگزین نمود. البته استفاده از منابع جایگزین با کیفیت مناسب، همچنین تأمین اسیدهای آمینه ضروری با نسبت های مطلوب و همچین استفاده از آنزیمها میتواند شرایط را بهبود دهد. با وجود نتایج ذکر شده در این جدول جهت دستیابی به بهترین عملکرد در گلههای تخم گذار، مرور منابع علمی بیشتر لازم و ضروری است.
مصطفی لطفی
دکتری تغذیه طیور
