یکی از مشکلاتی که پرورش دهندگان مرغ گوشتی در ارتفاعات بالا از سطح دریا با آن مواجهند مشکلات متابولیکی و در رأس آن سندرم آسیت میباشد.
این سندرم در اثر تجمع مایعات در محوطه شکمی و در نتیجه آن تلفات در سنین 4 تا 6 هفتگی اتفاق میافتد. البته سندرم آسیت تحت تأثیر عوامل مختلفی میباشد، ولی ارتفاعات بیش از 1200 متر از سطح دریا میتواند بروز سندرم آسیت در گله را به طور چشمگیری افزایش دهد. این موضوع میتواند برای شهرهایی همچون شهرکرد نگران کننده باشد. این مشکل در کشورهایی همچون مکزیک، کلمبیا، اکوادور و … با ارتفاع 2000 تا 2800 متر از سطح دریا مشکلاتی را بوجود آورده است. میزان تلفات در چنین کشورهایی بین 8 تا 12 درصد بوده است که در برخی موارد به 25 درصد نیز می رسد. ولی در برخی از همین کشورها، بعضی پرورش دهندگان با به کار بردن برخی روش های مدیریتی توانسته اند گله های خود را با تلفات حدود 3 تا 5 درصد پرورش دهند.
| ردیف | نام شهر | استان | ارتفاع از سطح دریا |
| ۱ | شهرکرد | چهارمحال وبختیاری | ۲،۰۶۰ متر |
| ۲ | یاسوج | کهگیلویه و بویراحمد | ۱،۸۱۶ متر |
| ۳ | کرمان | کرمان | ۱،۷۵۶ متر |
| ۴ | همدان | همدان | ۱،۷۴۱ متر |
| ۵ | اراک | مرکزی | ۱،۷۰۸ متر |
| ۶ | زنجان | زنجان | ۱،۶۳۸ متر |
| ۷ | اصفهان | اصفهان | ۱،۵۷۰ متر |
| ۸ | شیراز | فارس | ۱،۵۱۹ متر |
| ۹ | سنندج | کردستان | ۱،۴۶۳ متر |
| ۱۰ | بیرجند | خراسان جنوبی | ۱،۴۴۴ متر |
| ۱۱ | ایلام | ایلام | ۱،۳۸۷ متر |
| ۱۲ | کرج | البرز | ۱،۳۸۰ متر |
| ۱۳ | کرمانشاه | کرمانشاه | ۱،۳۷۴ متر |
| ۱۴ | تهران | تهران | ۱،۳۶۸ متر |
| ۱۵ | ارومیه | آذربایجان غربی | ۱،۳۶۳ متر |
| ۱۶ | خرم‌آباد | لرستان | ۱،۳۴۷ متر |
| ۱۷ | تبریز | آذربایجان شرقی | ۱،۳۴۵ متر |
| ۱۸ | زاهدان | سیستان و بلوچستان | ۱،۳۴۴ متر |
| ۱۹ | اردبیل | اردبیل | ۱،۳۳۸ متر |
| ۲۰ | سمنان | استان سمنان | ۱،۱۳۰ متر |
| ۲۱ | قزوین | قزوین | ۱،۲۷۹ متر |
| ۲۲ | یزد | یزد | ۱،۲۳۰ متر |
| ۲۳ | بجنورد | خراسان شمالی | ۱،۰۸۶ متر |
| ۲۴ | مشهد | مشهد | ۱،۰۶۵ متر |
| ۲۵ | قم | قم | ۹۳۲ متر |
| ۲۶ | گرگان | گلستان | ۱۷۴ متر |
| ۲۷ | ساری | مازندران | ۵۴ متر |
| ۲۸ | اهواز | خوزستان | ۱۰ متر |
| ۲۹ | بندرعباس | هرمزگان | ۹ متر |
| ۳۰ | بوشهر | بوشهر | ۴ متر |
| ۳۱ | رشت | گیلان | ۴ متر |
همان طور که مشاهده میشود در بسیاری از استانهای کشورمان در صورتی که مدیریت صحیح اجرا نگردد، سندرم آسیت میتواند مشکلات بسیاری ایجاد نماید.
آسیت در نتیجه کمبود اکسیژن در دسترس برای عضلات و افزایش نیازهای متابولیکی بوجود میآید. بطن راست قلب که خون را به سمت ششها پمپ میکند سعی میکند که کمبود اکسیژن را با افزایش پمپاژ جبران کند. همه این عوامل منجر به بروز آسیت در گله و افزایش تلفات خواهد گردید.
فاکتورهای متعددی وجود دارد که میتواند منجر به کمبود اکسیژن در عضلات شود. یکی از مهمترین فاکتورها که منجر به کمبود اکسیژن میشود، ارتفاع محل پرورش از سطح دریا میباشد. به طوری که هر چقدر ارتفاع از سطح دریا افزایش مییابد میزان غلظت اکسیژن در هوا کاهش پیدا میکند. درجدول ذیل به خوبی این موضوع قابل ملاحظه است:
| ارتفاع از سطح دريا | فشار آتمسفر (میلیمتر جیوه) | غلظت اکسيژن |
| کنار دريا ( همسطح) | 760 | 159 |
| 1000 متر | 660 | 143 |
| 2000 متر | 560 | 127 |
| 3000 متر | 460 | 112 |
| 4000 متر | 410 | 96 |
| 8000 متر | 250 | 5 |
با این وجود بسیاری فاکتورهای دیگر بطور مستقیم یا غیر مستقیم عملکرد دستگاه تنفسی را تغییر میدهند. ارتفاع از سطح دریا موضوعی است که چندان قابل تغییر نیست. چرا که مرغداری هایی که در ارتفاعات بلند تأسیس شده اند چارهای جز به کار بردن روشهای مدیریتی مناسب جهت کنترل آسیت ندارند.
یکی از مهمترین موارد تأثیر گذار بر بروز آسیت در گلههای گوشتی، جوجه های با کیفیت پایین میباشد که سیستم تنفسی ناقص یا آسیب دیده دارند. موارد دیگری همچون گرد و خاک، آمونیاک سالن، واکسیناسیون نامناسب، بیماریهای تنفسی همچون آسپرژیلوسها و دیگر بیماریهایی که باعث ضعف سیستم ایمنی و آلودگی خوراک می شود همه از عواملی هستند که میتواند بروز سندرم آسیت در گله را شدت دهند.
یکی از فاکتورهای مهم که باعث افزایش نیاز متابولیک به اکسیژن میشود دمای پایین سالن می باشد. سالنهای که به خوبی ایزوله نشده اند و دما به خوبی در آنها قابل کنترل نیست این مشکل را ایجاد می کنند. بخصوص از زمانی که هزینههای سوخت افزایش یافته است این مشکل بیشتر محسوس است. در سرما پرنده برای کنترل دمای بدن خود متابولیسم را افزایش می دهد که در نتیجه آن نیاز به اکسیژن نیز افزایش مییابد. این در حالی است که پرنده های با سن کم نمیتوانند به خوبی متابولیسم بدن خود را تنظیم کنند. مخصوصاً اگر بستر به خوبی گرم نشده باشد مستقیماً سلامت پرنده را تحت تأثیر قرار میدهد که همین انتقال سرما از بستر به بدن پرنده علاوه بر این که پرنده را به انواع بیماریها مستعد می کند میتواند یکی از عوامل اصلی بروز آسیت در آینده باشد. لذا دمای مناسب سالن در روزهای ابتدائی پرورش یکی از مواردی است که میتواند گله را از دچار شدن به سندرم آسیت در آینده محافظت کند.
یکی دیگر از عوامل مهم که میزان احتیاج به اکسیژن را افزایش میدهد سرعت رشد بالا می باشد. علی الخصوص در خروسها این مشکل بیشتر است چرا که سرعت رشد بالاتری دارند. لذا کنترل سرعت رشد یکی دیگر از نکاتی است که میتواند بروز آسیت در گله را کاهش دهد. در ادامه به توضیح و بررسی بیشتر روشهای مدیریتی جهت کنترل آسیت در گلههای مرغ گوشتی خواهیم پرداخت.
روشهای مدیریتی
کیفیت جوجه
هر هفته جوجه های دهیدراته و حذفی که مستعد بروز آسیت در آینده خواهند بود جمع آوری شود. همچنین مدیران فارم باید حساسیت بالایی نسبت به شرایط انتقال جوجه ها داشته باشند. هر گونه شرایط نامناسب هنگام انتقال جوجه از کارخانههای جوجه کشی به فارمهای پرورش طیور میتواند پرنده را به بروز سندرم آسیت در آینده مستعد نماید. همچنین موارد زیادی در پروسه جوجه کشی وجود دارد که میتواند بر کیفیت جوجه تأثیرگذار باشد. ولی در مجموع این مسائل از کنترل پرورش دهنده مرغ گوشتی خارج است. یکی از مهمترین مسائل موضوع تهویه در کارخانه جوجه کشی و کیفیت ماشین آلات جوجه کشی میباشد. این نکته علی الخصوص زمانی اهمیت بالایی دارد که جوجه ها میخواهند از تخم خارج شوند. این زمان دقیقاً موقعی است که دستگاه تنفس در حال بلوغ و تکامل است. اگر تهویه در این زمان ناکافی باشد پرنده ها مستعد بروز آسیت در آینده خواهند شد.
کنترل دما
نکته بسیار مهم در کنترل دما شرایط سالن می باشد. به طوری که سالن بایستی کاملاً ایزوله باشد. بستر مناسب که ارتفاعی حدود 10 سانتی متر داشته باشد یکی از نکات مدیریتی مهم علی الخصوص در زمستان می باشد. گرم کردن کامل و مناسب سالن پیش از رسیدن جوجه ها یکی دیگر از نکاتی است که اهمیت بالایی دارد. 24 ساعت پیش از ورود جوجه ها به سالن، بایستی تجهیزات گرم کننده سالن را راه اندازی نمود تا دمای مورد نیاز در هنگام ورود جوجه ها تأمین شود. اگر دمای بستر مناسب نباشد و پرنده احساس سرما کند به خوبی آب و خوراک را مورد استفاده قرار نمی دهد و همین مسئله موجب افزایش تلفات در جوجهها و افزایش جوجه های حذفی خواهد شد. در واقع در تحقیقات صورت گرفته در فارمهای پرورشی در ارتفاعات، نشان داده شد دمای 34 تا 35 درجه سانتیگراد در هفته اول پرورش بروز آسیت را نسبت به گله هایی که در هفته اول در دمای 32 درجه سانتیگراد پرورش داده شده بودند کاهش داد. این اندازه گیری در ارتفاع 8 سانتی متر از سطح بستر به انجام رسید. در این تحقیق پرنده هایی که در ارتفاع 2600 متر پرورش داده شدند مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق در یک سالن دمای 35 درجه سانتیگراد برای هفته اول در نظر گرفته شد و در سالن دیگر دمای 32 درجه سانتیگراد. در سالنی که هفته اول در دمای 35 درجه سانتیگراد پرورش داده شده بودند تلفات حدود 3 درصد محاسبه گردید و در سالن دیگر حدود 9 درصد. این محاسبهی تلفات در 38 روزگی به انجام رسید. این موضوع در مقالهای که توسط کمپانی هوبارد منتشر شده است عنوان گردیده است و نتیجه بررسی نتایج مرغدارانی است که در مناطق مرتفع مشغول به فعالیت طیور گوشتی می باشند. در این جا لازم به ذکر است که اجرای این روش در مرغداری های کشورِ ما نیاز به بررسی های بیشتر توسط مرغداران دارد. لذا اهمیت رعایت دمای مناسب در هفته اول موضوعی است که میزان تلفات در آینده را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
کنترل رشد
سرعت رشد و کنترل آن یکی دیگر از مواردی است که بروز سندرم آسیت را در گله های پرورش مرغ گوشتی تحت تأثیر قرار می دهد. در واقع کنترل سرعت رشد میتواند بروز آسیت در گله را تا حد زیادی کنترل کند. سرعت رشد در خروسها بالاتر از پرنده های ماده میباشد و لذا جدا سازی پرنده های نر و ماده میتواند در کنترل سرعت رشد و رسیدن به موفقیت در کنترل رشد تأثیر بسزایی داشته باشد. برنامه محدودیت خوراک یکی از روشهایی است که میتوان بوسیله آن سرعت رشد را کنترل نمود. در یکی از مقالات منتشر شده از سوی کمپانی هوبارد، جدول ذیل جهت تغذیه و کنترل سرعت رشد در ارتفاعات 1800 تا 2500 متر از سطح دریا پیشنهاد شده است.
| وزن پیشنهادی (گرم) | |||
| هفته | خروس | مرغ | مخلوط |
| اول | 140 | 140 | 140 |
| دوم | 350 | 344 | 347 |
| سوم | 650 | 634 | 642 |
| چهارم | 1100 | 1040 | 1070 |
| پنجم | 1600 | 1500 | 1550 |
| ششم | 2240 | 1980 | 2110 |
| خوراک مصرفی پیشنهادی (گرم) | |||
| هفته | خروس | مرغ | مخلوط |
| اول | 125 | 125 | 125 |
| دوم | 278 | 278 | 278 |
| سوم | 476 | 476 | 476 |
| چهارم | 715 | 675 | 695 |
| پنجم | 1002 | 938 | 970 |
| ششم | 1372 | 1254 | 1313 |
البته نکته ای که ذکر آن بسیار ضروری به نظر میرسد، این است که مقادیر مصرف خوراک و محدودیت آن و وزن هدف در سنین مختلف تا حدود زیادی تحت تأثیر کیفیت خوراک، دمای سالن و غیره قرار دارد و لذا برنامه محدودیت خوراک موفق از سالنی به سالن دیگر متفاوت است و جدول ذیل صرفاً به عنوان یک راهنما مطرح گردیده است و خود پرورش دهنده است که با توجه به این جدول و با توجه به شرایط سالن و منطقه خود بایستی به انتخاب یک روش مناسب جهت کنترل سرعت رشد اقدام نماید. وزن کشی دقیق و به موقع در موفقیت این روش اهمیت بالایی دارد. وزن کشی به میزان دوبار در هفته و یا حداقل یک بار در هفته به موفقیت این روش کمک بسیاری خواهد کرد.
شکل فیزیکی خوراک
استفاده از خوراک با شکل فیزیکی کرامبل به جای خوراک پلت یکی از روش هایی است که می تواند تا حد زیادی به کنترل آسیت کمک کند. در واقع استفاده از خوراک کرامبل هم بسیاری از محاسن خوراک پلت را دارا می باشد و هم از طرفی با افزایش زمان مصرف خوراک میتواند تا حدودی سرعت رشد را کاهش دهد.
برنامه های نوری
با افزایش ساعات تاریکی نیز میتوان تا حدودی سرعت رشد را کنترل نمود. موضوع نوردهی و روشهای کاربردی آن موضوعی است که در آینده به طور کامل تری مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
برنامه های واکسیناسیون
تمامی بیماریها میتواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر بروز آسیت در گله تأثیر بگذارد. علی الخصوص بیماریهای تنفسی همچون برونشیت، نیوکاسل، مایکو پلاسما و کولی باسیلوسها. به کارگیری روشهای جلوگیری از بروز چنین بیماریهایی در سالنهایی که در مناطق مرتفع واقعند اهمیت بالایی دارد. این برنامهها شامل بیوسکیوریتی مناسب در گله ها و انواع روشهای واکسیناسیون صحیح در گله ها میباشد.
جمع بندی
بروز آسیت در گله هایی گوشتی که در مناطق مرتفع پرورش داده شوند یکی از مسائلی است که پرورش دهندگان را با مشکل مواجه میکند. ولی تجربه نشان داده است که با بکارگیری روشهای مدیریتی مناسب همچون کنترل سرعت رشد میتوان بروز این سندرم در گله را تا حد زیادی کاهش دهد. لازم به ذکر است این کاهش سرعت رشد و ضریب تبدیل نهایی در این روشهای مدیریتی در نهایت قابل قبول خواهد بود. اگر چه سرعت رشد و وزن نهایی تا حدی کاهش مییابد ولی کاهش میزان تلفات خود بسیاری از این مسائل را خواهد پوشاند.
مصطفی لطفی
دکتری تغذیه طیور
مدیر فنی شرکت آریا دان رشد
